Hệ thống quản lý môi trường theo ISO 14001 (EM.14000)
I. ISO 14000 LÀ GÌ?
1.
ISO 14000 là bộ tiêu chuẩn về quản lý môi trường do Tổ chức Tiêu chuẩn
hóa quốc tế (ISO) ban hành nhằm giúp các tổ chức/doanh nghiệp giảm thiểu
tác động gây tổn hại tới môi trường và thường xuyên cải tiến kết quả
hoạt động về môi trường. Bộ tiêu chuẩn ISO 14000 gồm các tiêu chuẩn liên
quan các khía cạnh về quản lý môi trường như hệ thống quản lý môi
trường, đánh giá vòng đời sản phẩm, nhãn sinh thái, xác định và kiểm kê
khí nhà kính…
2.
ISO 14001:2004 Hệ thống quản lý môi trường --- Các yêu cầu và hướng dẫn
sử dụng là tiêu chuẩn trong bộ ISO 14000 quy định các yêu cầu về quản
lý các yếu tố ảnh hưởng tới môi trường trong quá trình hoạt động của tổ
chức, doanh nghiệp. Đây là tiêu chuẩn dùng để xây dựng và chứng nhận hệ
thống quản lý môi trường theo ISO 14000.
3.
Theo kết quả điều tra khảo sát của ISO, tính đến tháng 12/2009, toàn
thế giới có ít nhất 223.149 tổ chức/doanh nghiệp đã được cấp chứng chỉ
ISO 14001. Tiêu chuẩn này đã được phổ biến, áp dụng thành công tại nhiều
quốc gia với mức phát triển và đặc trưng văn hóa khác nhau là vì ISO
14001 quy định yêu cầu đối với thiết lập một hệ thống để quản lý các vấn
đề về môi trường của tổ chức, doanh nghiệp nhưng cho phép linh hoạt
cách thức đáp ứng, vì vậy các loại hình doanh nghiệp khác nhau, từ doanh
nghiệp vừa và nhỏ đến các tập đoàn đa quốc gia đều có thể tìm được cách
thức riêng trong việc xác định mục tiêu môi trường cần cải tiến và kế
hoạch cần thực hiện để để đáp ứng các yêu cầu của hệ thống quản lý môi
trường.
4.
Phiên bản hiện hành của tiêu chuẩn ISO 14001 là ISO ISO 14001:2004/ Cor
1:2009. Phiên bản điều chỉnh này của ISO 14001 được ban hành để đảm bảo
sự tương thích sau khi ban hành tiêu chuẩn về hệ thống quản lý chất
lượng ISO 9001:2008. Tiêu chuẩn ISO 14001 đã được Việt Nam chấp thuận
trở thành tiêu chuẩn quốc gia: TCVN ISO 14001:2010 Hệ thống quản lý môi
trường – Các yêu cầu và hướng dẫn sử dụng.
II. ĐỐI TƯỢNG ÁP DỤNG
Tiêu chuẩn ISO 14001
hướng tới mọi loại hình tổ chức: kinh doanh, trường học, bệnh viện, các
tổ chức phi lợi nhuận… có mong muốn thực hiện hoặc cải tiến hệ thống
quản lý môi trường của mình. Tiêu chuẩn này có thể áp dụng được tại các
tổ chức sản xuất và dịch vụ, với các tổ chức kinh doanh cũng như phi lợi
nhuận.
III. LỢI ÍCH
a) Về quản lý:
- Giúp tổ chức/doanh nghiệp xác định và quản lý các vấn đề môi trường một cách toàn diện;
- Chủ động kiểm soát để đảm bảo đáp ứng các yêu cầu của pháp luật về môi trường;
- Phòng ngừa rủi ro, tổn thất từ các sự cố về môi trường.
b) Về tạo dựng thương hiệu:
- Nâng cao hình ảnh của tổ chức/doanh nghiệp đối với người tiêu dùng và cộng đồng;
- Giành được ưu thế trong cạnh tranh khi ngày càng có nhiều công ty, tập đoàn yêu cầu hoặc ưu tiên lựa chọn các nhà cung cấp áp dụng hệ thống quản lý môi trường theo ISO 14000.
c) Về tài chính:
- Tiết kiệm chi phí sản xuất do quản lý và sử dụng các nguồn lực một cách hiệu quả;
IV. CÁC BƯỚC TRIỂN KHAI
Chính
sách môi trường là kim chỉ nam cho việc áp dụng và cải tiến hệ thống
quản lý môi trường của tổ chức sao cho tổ chức có thể duy trì và có khả
năng nâng cao kết quả hoạt động môi trường của mình. Do vậy, chính sách
cần phản ánh sự cam kết của lãnh đạo cao nhất về việc tuân theo các yêu
cầu của luật pháp và các yêu cầu khác được áp dụng, về ngăn ngừa ô nhiễm
và cải tiến liên tục. Đây là giai đoạn đầu của cấu trúc HTQLMT, và là
nền tảng để xây dựng và thực hiện HTQLMT. Chính sách môi trường phải
được xem xét thường xuyên để đảm bảo hệ thống được thực hiện và đầy đủ.
Bước 2: Lập kế hoạch về quản lý môi trường:
Đây
là giai đoạn Lập kế hoạch trong chu trình Lập kế hoạch - Thực hiện –
Kiểm tra - Đánh giá. Giai đoạn lập kế hoạch được thiết lập một cách hiệu
quả là khi tổ chức phải đạt được sự tuân thủ với các yêu cầu về pháp
luật và tuân thủ với các yêu cầu của tiêu chuẩn ISO 14001 và những mong
đợi kết quả môi trường do chính mình lập ra. Các công việc cần thực hiện
trong giai đoạn này gồm:
- Xác định các yêu cầu pháp luật và các yêu cầu khác về môi trường mà tổ chức/doanh nghiệp phải tuân thủ, các yêu cầu này có thể bao gồm: các yêu cầu pháp luật của quốc tế, quốc gia; các yêu cầu pháp luật của khu vực/tỉnh/ngành; các yêu cầu pháp luật của chính quyền địa phương.
- Xác định các khía cạnh môi trường có ý nghĩa: Tổ chức cần định đó các khía cạnh môi trường trong phạm vi hệ thống quản lý môi trường của mình, có tính đến đầu vào và đầu ra và, đây là một hoạt động rất quan trọng trong việc xây dựng và áp dụng hệ thống quản lý môi trường. Khi xác định khía cạnh môi trường cần xem xét đến các hoạt động, quá trình kinh doanh, đầu vào và đầu ra có liên quan đến: Sự phát thải vào không khí, xả thải nước thải, quản lý chất thải, ô nhiễm đất, sử dụng nguyên liệu thô và tài nguyên thiên nhiên, các vấn đề môi trường của địa phương và cộng đồng xung quanh.
- Thiết lập mục tiêu, chỉ tiêu và chương trình quản lý môi trường nhằm đạt được các mục tiêu và chỉ tiêu đặt ra. Mỗi chương trình cần mô tả cách thức tổ chức sẽ đạt được các mục tiêu và chỉ tiêu của mình, bao gồm cả thời gian, các nguồn lực cần thiết và người chịu trách nhiệm thực hiện các chương trình này.
Bước 3. Thực hiện và điều hành:
Giai
đoạn thứ ba của mô hình cung cấp các công cụ, các qui trình và các
nguồn lực cần thiết để vận hành hệ thống HTQLMT một cách bền vững. Giai
đoạn thực hiện và điều hành đưa hệ thống QLMT vào hoạt động. Giai đoạn
này yêu cầu cập nhật liên tục những thay đổi, như phân công lại trách
nhiệm cho các nhân viên khi các hoạt động hoặc sản phẩm của tổ chức thay
đổi, hay những thay đổi nhu cầu đào tạo theo thời gian, hay chính sách
và các thủ tục thông qua sự cải tiến liên tục. Các công việc cần thực
hiện trong giai đoạn này gồm:
- Cơ cấu và trách nhiệm: Tổ chức chỉ định một hoặc một nhóm người có trách nhiệm và quyền hạn để thực hiện và duy trì hệ thống quản lý môi trường và cung cấp các nguồn lực cần thiết.
- Năng lực, đào tạo và nhận thức: Thực hiện các nội dung đào tạo thích hợp cho các đối tượng quản lý, các nhóm nhân công, nhóm quản lý dự án và các cán bộ điều hành chủ chốt của nhà máy.
- Thông tin liên lạc: Thiết lập và triển khai hệ thống thông tin nội bộ và bên ngoài nhằm tiếp nhận và phản hồi các thông tin về môi trường và phổ biến các thông tin cho những cá nhân/phòng ban liên quan. Các thông tin này thường bao gồm: luật định mới, thông tin của các nhà cung cấp, khách hàng và cộng đồng xung quanh, và phổ biến các thông tin về hệ thống quản lý môi trường tới người lao động.
- Văn bản hóa tài liệu của hệ thống quản lý môi trường: Tài liệu của hệ thống quản lý môi trường có thể bao gồm: sổ tay, các qui trình và các hướng dẫn sử dụng. Theo tiêu chuẩn, có 11 yêu cầu cần được lập thành văn bản, và các hướng dẫn công việc. Nếu tổ chức đã có hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn ISO 9001, có thể kết hợp 6 qui trình cơ bản của hệ thống quản lý chất lượng với hệ thống quản lý môi trường.
- Kiểm soát điều hành: Thực hiện các qui trình điều hành (các hướng dẫn công việc để kiểm soát các khía cạnh môi trường quan trọng của các quá trình sản xuất và các hoạt động khác mà đã được tổ chức xác định. Tổ chức cần lưu ý đến các khía cạnh môi trường có ý nghĩa liên quan đến các hoạt động và sản phẩm của các nhà thầu và nhà cung cấp.
- Sự chuẩn bị và ứng phó với tình trạng khẩn cấp: Thực hiện các qui trình nhằm xác định các tình trạng khẩn cấp tiềm ẩn và giảm thiểu tác động nếu tình trạng đó xảy ra (ví dụ : cháy nổ, rò rỉ các nguyên vật liệu nguy hại)
Bước 4: Kiểm tra và hành động khắc phục:
Giai
đoạn thứ tư của mô hình thể hiện hoạt động vận hành của hệ thống
HTQLMT, đây là giai đoạn để xem xét cải tiến quá trình hoặc quyết định
những thay đổi cho các giai đoạn khác. Giai đoạn thể hiện bước Kiểm tra
trong chu trình Lập kế hoạch - Thực hiện – Kiểm tra - Đánh giá. Các công
việc cần thực hiện trong giai đoạn này gồm:
- Giám sát và đo: Tiến hành thủ tục giám sát và đo tiến trình của các dự án nhằm đạt được các mục tiêu đã đặt ra, hiệu quả hoạt động của các quá trình so với các tiêu chí đã đặt ra, định kỳ kiểm tra sự tuân thủ của tổ chức với các yêu cầu pháp luật và các yêu cầu khác có liên quan đến các hoạt động kinh doanh của mình.
- Đánh giá sự tuân thủ: Tổ chức cần chứng minh rằng tổ chức đã đánh giá sự tuân thủ với các yêu cầu của pháp luật đã định rõ.
- Sự không phù hợp và hành động khắc phục và phòng ngừa: Thực hiện các thủ tục nhằm đưa ra các hành động khắc phục và phòng ngừa phù hợp khi xảy ra những sự không phù hợp của hệ thông quản lý môi trường như các vấn đề về kiểm soát quá trình, không tuân thủ với các yêu cầu của pháp luật, sự cố về môi trường.
- Hồ sơ: thực hiện thủ tục lưu giữ hồ sơ của hệ thống quản lý môi trường, các hồ sơ có thể bao gồm: các hồ sơ về giám sát quá trình; các hồ sơ về nhà thầu và nhà cung cấp, các hồ sơ về sự cố, các hồ sơ về thử nghiệm và sự chuẩn bị sẵn sàng với các tình huống khẩn cấp, hồ sơ về các cuộc họp môi trường, hồ sơ pháp luật…
- Đánh giá hệ thống quản lý môi trường: thực hiện thủ tục đánh giá hệ thống quản lý môi trường và các hoạt động của tổ chức nhằm xác nhận sự tuân thủ với hệ thống quản lý môi trường và với tiêu chuẩn ISO 14001. Cần báo cáo kết quả đánh giá tới lãnh đạo cấp cao. Thông thường chu kỳ đánh giá là một năm/ 1 lần nhưng tần suất có thể thay đổi phụ thuộc vào mức độ quan trọng của các hoạt động
- Đảm bảo tính phù hợp liên tục của hệ thống HTQLMT;
- Xác định tính đầy đủ;
- Thẩm tra tính hiệu quả của hệ thống;
- Tạo điều kiện cải tiến liên tục hệ thống HTQLMT, các quá trình và thiết bị môi trường…
